Archegos là một
danh hiệu của Chúa Jêsus. Chữ nầy chỉ xuất hiện 4 lần trong Kinh Tân ước, hai
lần trong sách Công vụ (3:15; 5:31) và hai lần trong thơ Hê-bơ-rơ (2:10;12:2). Hiển
nhiên danh hiệu nầy rất khó dịch. Tôi mạo muội dịch là “Đấng Khởi Nguyên”.
Qua sự quan sát
bản dịch Cựu uớc tiếng Hi lạp là Bản 70 và cách dùng chữ của các tác giả ngoài
Kính Thánh, chúng tôi thấy từ ngữ nầy gợi ý một ý nghĩa gấp ba như sau: a/ một
người mở đường (người tiền phong) mở đường lối cho người khác, do đó có nghĩa
“người hướng dẫn”, “anh hùng”; b/ nguồn gốc hay người sáng lập, do đó có nghĩa
“tác giả”, “người đề xuất” “khởi đầu”; c/ nhà cai trị dẫn đầu, do đó có nghĩa
“chỉ huy trưởng”, “vương hoàng”, “vua”.
Bản nhuận chánh
Việt văn dịch từ ngữ Archegos nầy là “Nguyên Thủ”, còn bản Truyền thống hiệu
đính dịch lộn xộn như sau: “Chúa của sự sống” (Công vụ 3:15); “Vua và Cứu Chúa”
(Công vụ 5:31); “Đấng là cội nguyên ơn cứu rỗi” (Hê-bơ-rơ 2:10); “Đấng Khởi ngưyên
và hoàn tất của đức tin” (Hê-bơ-rơ 12:2).
Những ý tưởng
nầy không nhất thiết loại trừ lẫn nhau. Thật vậy, có thể chúng tổng hợp để nói
về một ai đó mà khai phá một lãnh vực mới, mở một con đường mòn, và dẫn dắt
người khác đến đó. Tại đó anh xây dựng một thành phố hay pháo đài cho những
người theo sau và hướng dẫn họ phòng thủ chống lại những kẻ tấn công. Khi đã có
được sự hoà bình, anh ta ở lại như nhà cai trị của họ, rồi thành phố và cộng
đồng đó mang tên của anh. Từ đó về sau anh được tôn trọng như vị anh hùng sáng
lập.
Trong Kinh Cựu
ước nói về một vài cá nhân đã nắm được một địa vị như vậy. Ít ra chúng tôi muốn
nói về một người-- Giép thê.. Các quan xét 11:4-11 chép, “Sau một ít lâu, dân Am-môn giao chiến cùng Y-sơ-ra-ên. Trong lúc
dân Am-môn đánh Y-sơ-ra-ên, các trưởng lão Ga-la-át đi đem Giép-thê ở xứ Tóp
về. Họ
nói cùng người rằng: Xin hãy đến làm quan tướng chúng ta, chúng ta sẽ đánh dân
Am-môn. Nhưng
Giép-thê đáp cùng các trưởng lão Ga-la-át rằng: Các ông há chẳng phải là kẻ
ghét tôi và đuổi tôi khỏi nhà cha tôi sao? Còn bây giờ các ông đương bị cùng
khốn, sao lại đến tôi? Các trưởng lão Ga-la-át đáp cùng
Giép-thê rằng: Bây giờ chúng ta lại đến cùng ngươi, hầu cho ngươi đi với chúng
ta: Ngươi sẽ đánh dân Am-môn, rồi sẽ làm đầu của chúng ta, và của hết
thảy dân xứ Ga-la-át. Giép-thê lại đáp cùng các trưởng lão
Ga-la-át rằng: Ví bằng các ông đem tôi về đặng đánh dân Am-môn, và nếu Đức
Giê-hô-va phó chúng nó vào tay tôi, thì tôi sẽ làm đầu các ông chớ. Các
trưởng lão Ga-la-át nói cùng Giép-thê rằng: Chúng ta quả sẽ làm y như lời ngươi
đã nói; nguyện Đức Giê-hô-va làm chứng giữa chúng ta! Vậy, Giép-thê đi cùng các trưởng lão
Ga-la-át; dân sự lập người làm đầu và tướng; rồi tại Mích-ba Giép-thê
lặp lại trước mặt Đức Giê-hô-va hết thảy những lời người đã nói”.
Chúng ta biết
rằng Giép-thê đã được yêu cầu trở thành “đầu” trên cư dân Ga-la-át để giải cứu
họ khỏi dân Am-môn. Một bản dịch Cựu ước tiếng Hi-lạp dùng chữ “archegos” tại
đây. Giép-thê đồng ý với điểu kiện ông phải có điạ vị thường trực. Các trưởng
lão Ga-la át chấp nhận và ông đã đuợc lập lên làm kephalé (đầu) và archegos
(chỉ huy trưởng), thậm chí trước khi có chiến trận. Có lời kết luận về sự chiến
đấu của ông, “Giép-thê, người Ga-la-át, làm quan xét trong Y-sơ-ra-ên được sáu
năm” (12:7).
Theo bản Truyền
thống hiệu đính, Các quan xét 11:11 chép, “dân
chúng lập ông làm thủ lĩnh và vị chỉ huy” của họ. Rất có thể Phi-e-rơ và
Phao-lô vay mượn hai danh hiệu nầy của Giép-thê để ứng dụng cho Chúa Jêsus là
“Nguyên Thủ và Cứu Chúa” (Công vụ 5:31) và “Nguyên soái và Thành toàn của đức
tin chúng ta” (Hê-bơ-rơ 12;2). Tôi đề nghị chỉnh sửa hai danh hiệu nầy là “Đấng
Khởi Nguyên và Đấng Kiện Toàn” là chính
xác hơn.
Tôi xin lặp
lại, trong Công vụ 3:15, Phi-e-rơ cáo tội dân Do-thái đã giết “Archegos of
life” (Nguyên thủ của sự sống), gợi ý rằng Chúa Jêsus không chỉ là căn nguyên
của sự sống sinh vật, nhưng cũng là “sự sống mới” và là Đấng cai trị, Đấng dự
bị, Đấng che chở, Đấng hướng dẫn, vì cớ những danh hiệu của các điều đó đồng
nhất với Ngài. Phi-e-rơ nói về Jêsus như Archegos và Cứu Chúa, để ban sự ăn năn
cho Y-sơ-ra-ên (Công vụ 5:31). Từ ngữ “Cứu Chúa” (Cứu Tinh” liên hệ đến thời kỳ
các quan xét như Nê-hê-mi 9:21 chép, “Vì
vậy, Chúa phó họ vào tay cừu địch của họ; chúng nó hà hiếp họ. Trong thời hoạn
nạn chúng kêu cầu cùng Chúa, thì từ các từng trời Chúa có nghe đến; theo lòng
nhân từ lớn lao của Chúa, Chúa bèn ban cho những đấng giải cứu để cứu chúng
khỏi tay kẻ cừu địch mình”. Bản Truyền thống hiệu đính dịch danh từ “đấng
giải cứu” là “vị cứu tinh”. Chúa Jêsus, Đấng Cứu Tinh, đã chạm trán tình trạng
khẩn cấp do tội lỗi của dân Đức Chúa trời gây nên. Ngài không chỉ đem đến sự
giải phóng nhưng cũng đem đến sự phụng sự tiếp tục của đấng Archegos.
Tác giả thơ
Hê-bơ-rơ nói về sự đau khổ của “Archegos sự cứu rỗi” (2:10) và về “Đấng Archegos và Đấng Kiện toàn đức tin của
chúng ta” (12:2). Trong mỗi một trường hợp, Chúa Jêsus như Đấng khởi Nguyện
(Archegos), không chỉ đề khởi và dự bị sự sống mới cho dân Ngài, nhưng Ngài
cũng cứ ở lại với họ, qua điều đó họ mang danh Ngài. Ngài là Anh Hùng của họ.
Minh Khải biên
soạn theo
nguồn của J. Julius Scott.